Bismil ve Türkçe’nin hayat damarları!

Diyarbakır-Bismil’de Türkçe’nin hayat Damarları: Türkmen Köyleri

Bismil ve çevresine Akkoyunlu döneminde ve öncesinde yerleşen Türkmen köylerini biliyordum ama görmek ancak 1 Mayıs 2024 tarihinde nasip oldu. Kaldığım misafirhaneden önce Diyarbakır otogarına ulaştım. Yanıbaşında ilçe otogarı vardı. Bismil otobüsüne binerek hareket ettim. Diyarbakır’da tatil demek kırlara kaçamak, kebap, reyhan ve meyan kökü şerbetleri demek. İlçe otobüsünde bu hazırlığı görmek mümkün de. Büyükşehir Yasası’nın faydalarının biri ulaşımın kolaylaştırılması ve ucuzlatılması olsa gerek.

Bismil iki nedenle görmek arzusu duyduğum yerdi…

Biri Türkmen köyleri, ikincisi göçmenler.

Bu yazıda sadece Türkmenlere yer vereceğim.

Ziyaretim için kendisi de çok ısrarcı olan Türkmen Hacı Köyü Derneği Başkanı Cumali Kahraman karşıladı yolda beni. Doğruca Bismil’e 10 km uzaklıktaki köye yöneldik.

Köyün mezarlığından geçerken şehit mezarı ve ay yıldızlı Türk Bayrağını gururla gösterdi Türkmen Hacılı genç bir kardeşimiz. Ben ise tarifsiz acılar içindeyim.

Köyde fazla durmadık. Nüfusuna oranla çok fazla sayıda bakkal vardı. Ali’nin Aslanı, kılıcı; Zülfikar bütün yeni yapıları süslüyordu. Köy tenhaydı Cumali Bey’e nedenini sordum. “Bu aylar ekim ve sulama ayları, herkes iş başında” dedi.

***

Bu civarda yedi köy varmış ama ancak iki köy kalmış ve nüfusunu korumuş. Türkmen Hacı ve Bakacak (Seyyid Hasan) köyleri. Diğer köyler göç almış ve Türkmenler zamanla orayı terk etmişler.

Bu iki köy göç almamış. Yerlerini satmamış. Şimdi İzmir ve Bursa’ya gidenlerde tekrar köylerine dönüp topraklarını ekmeye başlamışlar. Bunun nedeni sulu tarıma geçmeleri imiş.

Köylerinde tarlaları olanlar da dönümünü Bin 500-3 bin TL’ye kiraya veriyorlarmış. Ama memleketle bağları kesilen özellikle göçmen tarlalarının dönümün kirası ise 150 TL’den gidiyormuş!

Satarsan da alıcısı belli imiş!

Köyün çıkışında yer altı sularının bulunduğu yerlerin hemen etrafına kurulu bağ evlerinin birinde durduk. Cumali Bey’in yeğenleri karşıladı bizi. Çay demlemişler içtik. Bin dönüm mısır ve buğdayları varmış. “Sebze ve meyve ekmiyor musunuz?” diye sorduğumda meyve için pek cevap vermedi. Ama sebzeyi kendilerine yetecek kadar ektiklerini söyledi. “Ne kadar?” sorusuna ise “on dönüm” cevabını aldım.

“Bereketli topraklarda on dönüm sebze kendiniz için çok değil mi?” dediğimde ise “çalışanlar için de var anca yetiyor” cevabını aldım.

***

Cumali beyin bağ evi ise biraz daha köyden uzak ve Bismil yolunda. Bugün 1 Mayıs! İnsanların tarlada çalışmaya devam ettiği gün…

Yüzlerce insan tarlalarda sebze fidesi ekiyor. Kuyunun (suyun) başında Cumali beyin kardeşi var. Yaklaşık 3 bin dönüm araziyi kiraya vermişler. Kiralayanlar Batman Sasonlu.

Bismil kent merkezinde de çilekler Batman Sason’dandı. İnsanlar terörü bitirenin üretim olacağını burada ısrarla söylüyorlar. Bir de söyledikleri adalet ve hakça bölüşmek.

Bütün sebzeler ekiliyor. İnşallah bereketli toprakların sahipleri ve çalışanlarının yüzü güler.

***

Şahane kokan güller içindeki bağ evindeki sohbete Türkmen Hacı Köyünden Beyazıt-ı Bestami Ocağı Dedesi Hasan Baykut da katıldı. Türkmen Alevi deyişlerini söyledi. Yalan yok, doğru söz üzerine deyişler. Kul hakkı üzerine, vermek üzerine sofralar. Oğlu da güzel saz çalıyor. Beyne nakşediyor, sazın eşlik ettiği deyişler. Doğrular dos doğru beyne, Türkçe.

Hasan Dede “Horasan’dan ocağımız ateş aldı” diyor. Dicle boyunca Diyarbakır’a kadar 300 Alevi köyü varmış evveli.

Ama azalmışlar. Sebep ararsan çok.

***

Diyarbakır yerlilerinin konuştuğu Türkçe’nin Azerbaycan lehçesi ile konuşulması burada yok. Burada doğrudan Anadolu Türkçesi hâkim. Halen dördü Bismil, ikisi Diyarbakır merkez ve biri de Çınar’a bağlı olan Türkmen köylerinde hayat Türkçe akıp gidiyor.

Alevi olmaları ve Sünnilerle evliliğin çok az olması dolayısıyla Zaza veya Kırmanç dilleri aralarında yayılmamış. Alevi Türbelerinde mum yakılmasını batıl olarak görenlerce tahrip edilen birkaç mezar gördüm. Üzüldüm.

Ne diyelim.

Canlar var olsunlar.

Kalın sağlıcakla.