İşte merak edilen sorunun yanıtı: Kaç EYT’li var?

HaberTürk’ten Ahmet Kıvanç’ın konuya ilişkin haberi şu şekilde:

Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT), soruna maliyet odaklı bakılmaması, hak temelli çözüm aranması gerektiğini savunuyor. Ancak tartışmalar dönüp dolaşıp maliyet konusuna geliyor. Maliyeti kaç EYT’li bulunduğu ve bunlardan kaç kişinin hemen emekli olacağı belirleyecek.

Yaptığımız hesaplamalara göre, potansiyel olarak yaklaşık 3.7 milyon EYT’li bulunuyor. 1999 yılında SSK’lı, BAĞ – KUR’lu ve Emekli Sandığı iştirakçisi olmak üzere sigortalı (aktif) çalışan toplam 10 milyon 881 bin kişi bulunuyordu. O tarihte emekli (pasif sigortalı) sayısı ise 5 milyon 780 bin kişi idi. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) en son mayıs ayına ait istatistiki verisine göre, 2022 yılı itibarıyla toplam emekli sayısı (dosya bazında) 12 milyon 989 bin kişiye ulaştı.

Emekli sayısı 1999 – 2022 yılları arasında 7 milyon 208 bin kişi arttı. Başka bir ifadeyle 1999’daki 10.9 milyon aktif sigortalıdan “en az” 7.2 milyonu, 23 yıl içinde emekli oldu. Geriye 3 milyon 672 bin EYT’li kaldı.
“En az” dememizin sebebi şu: Söz konusu 23 yıllık dönemde yaşamını yitiren emeklilerin bir kısmından dolayı eş veya çocuklarına ölüm aylığı bağlanırken, kendisi öldükten sonra ölüm aylığı bağlanacak hak sahibi kalmayan kişiler de bulunuyor. Emekli aylığı almakta iken ölenlerden hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmış ise bu kişilerin dosyası, emekli aylığı alan pasif sigortalılar arasında görünmeye devam ediyor ama hak sahibi kalmayanların dosyası kapanıyor.

Dolayısıyla, salt emekli sayısı ve aktif çalışan sayısı üzerinden yapılan hesaplamanın, kesin EYT’li sayısını göstermediğini, tahmini bir sayı olduğunu vurgulamak gerekir. Yaptığımız bu hesaplamaya göre, potansiyel EYT’li sayısı 3.7 milyon kişi dolayında bulunuyor.

SGK’YA GÖRE KAÇ EYT’Lİ VAR?

SGK’nın 2019 yılında hazırladığı rapora göre, o tarihte toplam 6,3 milyon EYT’li bulunuyordu. Bunların 1.3 milyonu, yaş şartının kaldırılması durumunda hemen emekli olabilecek kişilerden oluşuyordu.

SGK’nın 2019 ve 2020 yıllık istatistiklerine dayanarak yapılan hesaplamaya göre, 2019 yılından 2022 yılı sonuna kadar olan dönemde yeni emekli olacak kişi sayısı yaklaşık 1,5 milyon kişiye ulaşacak.

Bu durumda, SGK’nın 2019 yılında 6,3 milyon olarak açıkladığı EYT’li sayısı, son 4 yıldaki 1,5 milyon yeni emeklinin düşmesiyle 2022 yılı sonunda yaklaşık 4,8 milyon kişiye düşecek.
SGK’nın EYT’li sayısına ilişkin verileri ile bizim yaptığımız hesaplama arasındaki 1,1 milyon kişilik farkın bir bölümü, prim borcundan dolayı sigortalılık süreleri durdurulan BAĞ – KUR’luların zaman zaman çıkartılan af yasalarından yararlanarak sigortalılık sürelerini ihya etmek suretiyle emekli olmalarından kaynaklanıyor. Farkın bir bölümü ise özellikle 2008 yılından sonra hızla artan yurt dışı borçlanma yoluyla emekli olanlardan meydana geliyor.

EYT’lilerin bir kısmı, düzensiz işlerde çalıştıkları için prim günleri yetersiz olduğundan yaş koşulu 2023 yılında kaldırılsa bile yakın zamanda emekli olamayacak kişilerden oluşuyor.

EYT’li (İlk defa sigorta girişi 8 Eylül 1999 öncesinde olan) kadınların tamamı 20 yıllık sigortalılık süresini doldurdu. EYT’li erkeklerin tamamı ise 8 Eylül 2024 tarihinde 25 yıllık sigortalılık süresini dolduracak.

Yaş şartının EYT’liler için tümüyle kaldırılması halinde 8 Eylül 1999 öncesi çalışmaya başlayıp da prim gününü doldurmuş olanların tamamı 2024 yılına kadar emeklilik hakkı elde edebilecek. 2024 yılından sonraya sadece prim günü 5000’den az olanlar kalacak. Bunlardan prim günü 3600 ile 5000 arasında olan kadınlar 50, erkekler 55 yaşında emekli olacak.

EYT’NİN MALİYETİ NE OLACAK?

Sosyal Güvenlik Kurumu, 2019 yılında hazırladığı raporda maliyet hesaplaması da yaptı. Yaş şartının kaldırılması durumunda hemen emekli olabilecek kişilerin tamamı emekli olursa o tarihteki rakamlarla yıllık 23.5 milyar lira maliyet öngörüldü. Tüm EYT’lilerin yaş koşulu kaldırılarak emekli olmasının maliyeti ise 753,8 milyar lira olarak hesaplandı.

Yukarıda hesapladığımız gibi 2019 yılından bu yılın sonuna kadar olan dönemde EYT’lilerin 1,5 milyonu koşulları sağladığı için emekli olmuş bulunuyor.

EYT’nin maliyeti, yaş şartının kaldırılması ile birlikte EYT’lilerden ne kadarının hemen emekliye ayrılacağına bağlı olarak değişecek.

EMEKLİLİK YAŞI 39 YILDA 6 KEZ DEĞİŞTİ

Türkiye’de emeklilik yaşı sık sık değiştirildi. 1950 – 1965 yılları arasındaki dönemde kadın ve erkekler 5000 prim günü, 25 yıl sigortalılık ve 60 yaş koşuluna tabi oldu. Kadın erkek ayrımı yapılmadı. 1965’te çıkartılan kanunla 5000 prim günü ve 25 yıl sigortalılık koşulu aynen korunmakla birlikte emeklilik yaşı kadınlarda 55’e indirildi, erkeklerde 60 olarak devam etti.
Emeklilikte yaş koşulu ilk defa 1969 yılında, Süleyman Demirel’in ilk başbakanlığı döneminde kaldırıldı. Kadınlarda 55, erkeklerde 60 olan yaş koşulu kaldırılarak, 25 yıllık sigortalılık süresi ve 5000 prim gününü tamamlayanlara yaşa bakılmaksızın emeklilik hakkı getirildi.

1976’da Demirel başkanlığındaki MC Hükümeti döneminde (Adalet Partisi, MHP, MSP ve Cumhuriyetçi Güven Partisi koalisyonu) kadınlar için sigortalılık süresi 20 yıla indirildi.

Turgut Özal başkanlığındaki hükümetin işbaşında olduğu 1986 yılında sigortalılık süresi kaldırılırken, 5000 prim gününü tamamlamak şartıyla emeklilik yaşı kadınlarda 55, erkeklerde 60 olarak belirlendi. 1969 yılında kaldırılmış olan yaş koşulu yeniden getirildi.

1992’deki Demirel hükümeti döneminde yaş şartı yeniden kaldırılarak 1976 yılındaki sisteme dönüldü. En az 5000 prim günü bulunan kadınlar 20, erkekler 25 yıl sigortalılık süresini doldurarak emeklilik hakkı elde etti.